Toprak Reaksiyonu (pH) nedir?

pH bir çözeltinin asitlik veya bazlık derecesini tarif eden ölçü birimidir. Açılımı "Power of Hydrogen"'dir. pH kavramı ilk kez Danimarkalı kimyager Søren Peder Lauritz Sørensen tarafından Carlsberg Laboratuvarı'nda 1909 yılında tanımlanmıştır.

Toprak pH’sı ise, bir toprağın asit, nötr veya alkalin yapıda olduğunu ifade eder. Toprak reaksiyonu toprak çözeltisindeki hidrojen iyonu (H+) ve hidroksil iyonu (OH-) konsantrasyonlarının bir fonksiyonu olarak ortaya çıkar. Bu iyonlar arasındaki ilişki pH değeri olarak ifade edilir.

Toprak reaksiyonu, toprağın kimyasal, fiziksel ve biyolojik özelliklerinden olduğu kadar toprağın oluşum ve gelişimini etkileyen yeryüzü şekli, iklim, anakaya ve canlılar gibi faktörlerin de kontrolü altındadır. Toprak reaksiyonu bir yandan toprakların genetik gelişimi üzerinde, bir yandan da toprakların kimyasal ve fiziksel özellikleri hakkında bilgi edinmemizi sağlar. Topraktaki birçok kimyasal ve fiziksel oluşum ve gelişim olayları ile toprakların verimliliği ve bitkilerin yayılışları, bitki türleri toprağın reaksiyonundan önemli ölçüde etkilenmektedir.

Toprak reaksiyonu toprak suyundaki hidrojen iyonlarının yoğunluğu ile ölçülür.

Toprak Reaksiyonunun İfadesi (pH)

Saf suyun litresinde 21ºC sıcaklıkta iken 10 000 000 (10⁷) tane su molekülü bulunur. Su moleküllerinin milyarda (10^-9) biri iyonlarına ayrışmaktadır. İyonlaşmanın bu kadar küçük değerde olmasından dolayı suyun denge halinde olduğu kabul edilir. Bir litrede suda bulunan H⁺ ve OH^-iyonlarının miktarı birbirine denktir.

Bu durumda saf suyun pH’sı 7 ve reaksiyonu nötr’dür. Her iki iyon arasındaki denge belirli olup bozulmaz.

H⁺ x OH⁺ = 10^-7 x 10^-7 = 10^-14

Saf suyun reaksiyonu (pH) ortamdaki H+ iyonu yoğunluğunun negatif logaritması ile tayin edilirse;

pH = colog H⁺ = colog 10^-7 = 7 olarak bulunur.

H⁺ iyonlarının yoğunluğuna göre pH değerleri ve OH^- iyonlarının yoğunluğu aşağıdaki düzen içinde değişir.

Bir sıvının reaksiyonu H⁺ iyonunun yoğunluğu ile tayin edilmektedir. Toprağın reaksiyonu da toprak suyundaki hidrojen iyonu yoğunluğunun negatif logaritması (colog H⁺) olan pH terimi ile ifade edilmektedir.

Kaynak: Toprak İlmi Kitabı Prof Dr. Doğan Kantarcı